Kahveye Saygı
Bizim Yörük ozanı Karac’oğlan ile rock müziğin efsanesi Bob Dylan’ın adını aynı cümlede anacağım aklımdan geçmezdi.
‘Kahve’ üzerine yazmaya durunca, ikisinin de bu ‘kara sevda’dan söz ettiğim görmek beni adamakıllı şaşırttı. Elbette kahveden anladıkları ve damaklarındaki kahve lezzeti yerle gök kadar uzaktı birbirinden… Bizim konar göçer ozanımız, eğer hakikaten kahveyle münasebeti var ve tiryakisi idiyse, yörük çadırlarında, meşe odununun közünde, bakır cezvede pişen kahveler içmiş olmalıdır. Gerçi,
“İller de konup göçerler
Lale sünbülü biçerler
Ağalar beyler içerler
Kahve de kara değil mi”
dizelerinden, o devirde ancak ‘ağalarla beylerin’ içebildiği kahveye ozanımızın uzaktan baktığı anlamı çıksa da, biz onun, bu lezzetten mahrum kalmamış olmasını dileriz. Çağımızın efsanesi Bob Dylan ise Liverpool’un gönül açıcı kafelerinde bin bir türlüsünü yudumlamıştır kahvenin. ‘One More Cup of Coffee (Bir fincan kahve daha) adlı şarkısında şöyle diyordu
“… Minnet ya da aşk
Senin sadakatin bana değil
Gökyüzündeki yıldızlara
Yol için bir fincan kahve daha
Bir fincan kahve daha gitmeden önce
Vadilere doğru, güneye.”
Kahve dediğin, bizimki gibi küçük fincanlarda içilir ki, bu, o lezzetin ulaşılmazlığına, faniliğine işarettir. Sınırlı bir lezzeti, kıymetini takdir ederek, sınırlı bir zamanda çoğaltmak ve ebedileştirmek anlamına gelir.
Ne mutlu, artık bugün kahve, yalnız zenginlerin lezzetlenebildiği bir içecek olmaktan çıktı. Meftunu olan herkes bir fincan kahve içebiliyor. Yaşı yetenler bilir, 1975’te, Brezilya’daki don yüzünden mahsul kırılınca, bütün dünyada olduğu gibi Türkiye’deki kahve fiyatları da fırlamış; hali vakti yerinde olmayan tiryakiler, bir yudum acı kahveye hasret kalmıştı. Tiryaki ihtiyarlar, kahve bulamamaktan bedbaht olur, şehirdeki tanıdıklarına ısmarlar; ilaç niyetine 50 gramcık kahve aldırabilmişse şükrede ve onu mücevher gibi evin en mutena bir köşesine saklarlardı. Her akşam yemekten sonra içilen kahveler unutulmuş, ancak hatırlı misafir geldiğinde cezveler ocağa sürülür olmuştu o günlerde. Zor zamanlardı kahve tiryakileri için. Allah bir daha o günleri yaşatmasın!
Kahvenin kendisini, kokusunu, her türlü alet ü edevatını, kahve dükkanlarını, kahve kokan sokakları, kahve kitaplarını; bilumum kahve edebiyatını hep sevdim, seveceğim. Kahve üzerine yazanlara saygı duydum. Tabii iyi kahve yapanlara daha çok… Bir gün, hiç unutmam, Nazilli’de sevgili dostum Ali Çelik, bir gece yarısı, ağız tadında bir kahve içirmek için beni evden alıp 30 kilometre uzaktaki bir köy kahvesine götürmüştü. Burada beli bükülmüş ihtiyar bir kahveci, kallavi fincanlarda öyle bir kahve yapıp getirdi ki canımıza can kattı. O zaman anladım ki kahvenin iyisine saygı duymak ve ona ulaşmak için cefaya katlanmak gerek.
Kahve, özel anların içeceğidir ve bir ritüeli, bir adabı vardır. Yavaşlığın, dinginliğin, sohbetin, hususi bir keyif anının içeceğidir kahve.
Şimdilerde görüyorum ki kahve, hızla alelade bir içeceğe dönüşüyor. Kahvenin manasına saygısı olmayan, daha bıyığı terlememiş gençler, çoluk çocuk, olur olmaz yerde kahve içiyor. Buna için için üzülüyorum. Kahve bir kola, meyve suyu, ayran yahut çay değildir. Özel anların içeceğidir ve bir ritüeli, bir adabı vardır. Yavaşlığın, dinginliğin, sohbetin, hususi bir keyif anının içeceğidir kahve. Bütün bunları taçlandıran hususi bir armağan gibidir. Yavaş yavaş, tadına vara vara içilir. O anın anlamı üstüne düşünmeyi, yüksek fikirler ve aşkın duygular üzerinde gezinmeyi ister beraberinde. Bütün bunları bilmeyen, düşünmeyen hatta alaya alan yeniyetmelerin kahve içmeye hakkı var mı?
Peşin peşin söyleyelim ki, benim ‘kahve’den anladığım, adı üstünde halis muhlis Türk kahvesi’dir. Elbette Nescafe’nin, Espresso’nun, Cappucino’nun ve daha pek çoğunun adını ve tadını bilirim. New York’un, Paris’in Starbucks’larında oturup Frenk lezzetlerini tatmışlığım vardır. Fakat bunların hiçbiri, hakiki Türk kahvesinin yerini tutamaz. Ne kokusu ne tadı ne de lezzeti… Kahve dediğin, bizimki gibi küçük fincanlarda içilir ki, bu, o lezzetin ulaşılmazlığına, faniliğine işarettir. Sınırlı bir lezzeti, kıymetini takdir ederek, sınırlı bir zamanda çoğaltmak ve ebedileştirmek anlamına gelir. Öyle Amerikalılarınki gibi bir litrelik kâğıt bardaklarda, meyve suyu gibi içilene kahve mi derim ben! Uzun sözün kestirmesi, kahve alelade bir içecek değildir. Ona saygısı olan, ritüeline de uymalı, uymayan içmemelidir!
Ali Çolak
(Bilmem Hatırlar Mısın?, Kapı Yayınları, s. 43-45, İstanbul 2013)
